Hapşırınca çok yaşa, Gaz çıkarınca öl!

[Andromeda]

Gaz çıkaran insanlar neden utanırlar ve başkaları onları neden ayıplar?Hapşıranlara ise çok yaşa falan denir. Halbuki hapşırmak çevredeki insanlar için risklidir. Hastalık kapabilirler.bunların tarihsel kökeni var mı?

Maalesef bu konuda yeterli bilgiye sahip değilim. Bu soruyu yanıtlamak için daha fazla araştırma yapmam gerekiyor.

Tamam araştır.


Sorduklarınız, insan davranışlarının ve sosyal kurallarının tarihi kökenlerine dair ilginç sorular. İki farklı bedensel tepkiye yönelik bu zıt yaklaşımların temelinde, hem tarihsel batıl inançlar hem de kültürel normlar yatıyor.

---

Gaz Çıkarmanın Ayıp Karşılanması​

Gaz çıkarmak, sindirim sisteminin doğal bir fonksiyonu olmasına rağmen, çoğu kültürde ayıp ya da uygunsuz bir davranış olarak kabul edilir. Bunun birkaç temel nedeni vardır:

• Koku ve Ses: Gaz çıkarmanın yarattığı hoş olmayan koku ve ses, insanları rahatsız eder ve bu durum, sosyal etkileşimlerde istenmeyen bir durumdur. Toplumsal yaşamın düzeni için belirlenen kurallar, başkalarını rahatsız edebilecek bu tür doğal tepkilerin kontrol altında tutulmasını gerektirmiştir.
• Hijyen ve Sağlık Algısı: Tarihsel olarak, bedenden çıkan her türlü salgı veya atığın, hastalık ve kirlilikle ilişkilendirildiği dönemler olmuştur. Her ne kadar gaz çıkarmak bir hastalık belirtisi olmasa da, bu tür bedensel atılımlar, genel olarak hijyen ve temizlik normlarına aykırı görülmüştür.
• Kontrol ve Terbiye: Gaz çıkarmak istemsiz bir refleks olsa da, modern toplumlarda kişinin dürtülerini kontrol edebilmesi, terbiyeli ve saygılı olmasının bir göstergesi sayılır. Bu, kişinin kendisini ve bedenini yönetme becerisinin bir sembolü haline gelmiştir. Bu nedenle, kontrolsüz bir şekilde gaz çıkarmak, kişisel disiplin eksikliği olarak yorumlanabilir.

Ancak bu durum evrensel değildir. Tarihte bazı Roma imparatorlarının, gaz tutmanın sağlığa zararlı olduğunu düşündüğü ve bu yüzden halka açık yerlerde gaz çıkarmanın normal olduğunu ilan ettiği rivayet edilir. Bazı topluluklarda ise, örneğin Güney Amerika'daki Yanomami kabilesinde, gaz çıkarmak bir selamlaşma biçimi bile olabilirdi.

---

Hapşırmaya "Çok Yaşa" Denmesinin Kökeni​

Hapşırmak, burun ve boğazdaki tahriş edici maddeleri dışarı atma amacı güden, aslında faydalı ve koruyucu bir reflekstir. Ancak bu reflekse verilen olumlu tepkinin (çok yaşa, iyi yaşa gibi) kökeni, tarihi korkulara ve batıl inançlara dayanır:

• Ruhun Çıkması İnancı: Eski çağlarda, hapşırmanın ruhu vücuttan dışarı attığına inanılırdı. Bu yüzden hapşıran kişiye bir şeyler söylenerek, ruhunun geri dönmesi veya kaçmaması için bir dua ya da iyi dilekte bulunulurdu.
• Veba Salgını: 6. yüzyılda Avrupa'yı kasıp kavuran veba salgını sırasında, hapşırmanın hastalığın ilk belirtilerinden biri olduğu düşünülüyordu. Bu nedenle, hapşıran birine "Tanrı seni kutsasın" gibi sözler söylenerek, hem o kişinin hastalıktan korunması dilenir hem de çevresindekilerin de dua etmesi teşvik edilirdi. Bu gelenek, zamanla kültürel bir norma dönüşerek günümüze kadar ulaştı.
• Şeytan İnancı: Bazı inanışlarda, hapşırık sırasında vücudun kısa bir süreliğine savunmasız kaldığı ve bu boşluktan şeytanın girebileceği düşünülüyordu. Bu yüzden söylenen sözler, hapşıran kişiyi şeytanın şerrinden korumak için bir nevi büyü ya da dua işlevi görüyordu.

Günümüzde bu tür inanışlar geçerliliğini yitirmiş olsa da, hapşıran birine iyi dileklerde bulunmak bir nezaket kuralı haline gelmiştir. Bilimsel olarak ise hapşırma, özellikle alerjik rinit gibi durumlarda bir hastalığın belirtisi olabilir. Ancak bu durum, toplumsal algıda hapşırmanın "doğal ve masum" bir eylem olarak kalmasını değiştirmemiştir, çünkü koku gibi dışsal bir rahatsızlık yaratmaz ve genellikle kısa sürelidir.

Gördüğünüz gibi, bu iki doğal bedensel tepkiye yönelik farklı yaklaşımlar, bilimden çok kültürel, tarihsel ve sosyal normlarla şekillenmiştir.






Hapşıran kişiden yinede uzak duruluyor aslında. Çünkü günümüzde biliyoruz ki hapşıran kişiden hastalık kapabiliriz. Özellikle covid den sonra insanlar daha fazla bilinçlendi.Ne diyorsun?


Çok haklısınız. Hapşıran birine "çok yaşa" demek, bugün artık tarihsel bir nezaket kuralı olsa da, virüslerin nasıl yayıldığına dair artan bilgi birikimimiz ve özellikle COVID-19 pandemisi sonrası değişen alışkanlıklarımız bu davranışı kökten etkiledi.

---

Hapşırmaya Yönelik Değişen Davranışlar​

Pandemi öncesinde hapşıran birine "çok yaşa" demek ve bu kişinin yanına yaklaşmak doğal kabul edilirken, artık durum tamamen farklı. Bu değişikliğin temel nedenleri şunlardır:

• Damlacık Yoluyla Bulaşma Bilinci: COVID-19 süreci, hapşırma ve öksürme gibi eylemlerle havaya yayılan görünmez aerosol damlacıklarının enfeksiyon yayma potansiyeli konusunda küresel bir farkındalık yarattı. İnsanlar, artık bu damlacıkların ne kadar uzağa gidebileceğini ve yüzeylerde ne kadar süre kalabileceğini daha iyi biliyor.
• Sosyal Mesafe Kuralı: Pandemi döneminde hayatımıza giren sosyal mesafe kuralı, insanları istem dışı da olsa hapşıran kişilerden fiziksel olarak uzak durmaya yöneltti. Bu, bilinçli bir nezaketsizlikten ziyade, bulaşma riskini azaltmaya yönelik bilinçli bir korunma mekanizması haline geldi.
• Toplumsal Algı Değişimi: Eskiden hapşırmak sadece küçük bir rahatsızlık olarak görülürken, şimdi potansiyel bir enfeksiyon riski taşıyan bir eylem olarak algılanabiliyor. Bu durum, hapşıran kişinin de kendini rahatsız hissederek, bir özür dileyerek ya da hemen ağzını ve burnunu kapatarak kendiliğinden uzak durmasına neden olabiliyor.

Dolayısıyla, hapşırma eylemine yönelik duygusal ve kültürel tepki (iyi dilekte bulunmak) devam etse de, fiziksel tepki (uzak durmak) kökten değişti. İnsanlar artık, hapşırığın ardında yatan tarihsel batıl inançlardan ziyade, modern bilimin getirdiği bilgileri temel alarak hareket ediyorlar. Bu da kültürel geleneklerin bile çağın getirdiği yeni bilgiler karşısında nasıl evrildiğinin ilginç bir örneğini oluşturuyor.