12v 0.3A Fan'ı kontrollü yapmak için potansiyometre ve transistör seçimi

[Berker Pekel]

Selamlar,

Elimde Thermaltake'in 12" eski ve güzel bir fanı var. Ölen PSU'mun yaşayan bir parçası olarak kasamın içinde veya portable olarak değerlendirmek istedim. Lakin 12v verince az daha 2023'ü beklemeden aya şahlanıyorduk. Molex dönüştürücülerin kablolarıyla oynayarak 5v'a bağlayabilirdim ama onun yerine rpm kontrolü olsa daha hoş olur diye düşündüm. Araştırmalarım sonucunda m.ö. bunun yapıldığı bir konuya denk geldim lakin değerler aklıma tam oturmadı, sizlere danışmak istiyorum.

Denk geldiğim konu: https://www.chip.com.tr/forum/fan-kontrol-devresi-yapimi-resimli_t175108.html

Potansiyometrelerin özelliklerini okudum, daha önceden de elektro gitarlarımda çok değiştirmiştim ama hep ezbere veya tavsiye üzerine değerler seçiyordum.
Şimdi ise öğrenmek istiyorum, 2.2k veya 10k veya 50k seçerken neye göre seçiyoruz? Potansın değerinin, bağlayacağımız led'in bacağındaki dirençin değerinde bir etkisi var mı? Konuda 10k direnç demiş arkadaş ama neden 10k olduğunu belirtmemiş.

Bu arkadaş logaritmik potansla yapmış, lineer ile yapsak çevirme turuna daha oranlı bir rpm almaz mıyız?

Bir de tüm bu kontrol şemasını neden toprak hattına bağlıyor? Kırmızı 12v hattı yine direkt fandan molexe bağlanmış. Voltajı kontrol etmek için 12v'a bağlaması gerekmiyor muydu tüm potans şemasını?


Cevaplarınız için şimdiden teşekkür ederim

İyi forumlar

 

[Endorfin35+]

Konuya baktım. Sağlıklı bir devre olmamış. Potansiyometre ayarlı direnç olarak kullanılmış. Yani potu kıstığında 5v ile çalılıyormuş gibi oluyor. 7v pot üzerine düşüyor. ( 7+5=12 ile kaynak voltajı)

Normalde pot üzerinden çok az akım geçmesi istenir. Potlar bu konuda çok dayanıklı değildir. Tam akım değeri için datasheet kurcalamak lazım. Ezbere bilmiyorum. Ancak pot ile bir transistör sürülürse daha sağlıklı olur.

Mevcut hali ile çabuk sıkıntı çıkacağını hatta çıkışa birden çok fan bağlanırsa hemen sorun çıkacağını düşünüyorum.


Direnç nasıl hesaplanır konusuna gelince;
Sabit bir direnç ile örnek vereyim. Fanı 5v a bağlarsın ve çektiği akımı ölçersin. Örneğin 100ma olduğunu düşünelim. Kaynak 12 v olduğuna göre 7 voltun seri direnç üzerinde düşmesini istiyorsun.

R =V/I= 7 / 0.1 = 70ohm hesaplanır. Bu değer yakın bir standart direnç değeri şeçilir.

 

[Berker Pekel]

Peki bu durumda transistörü hangi değerlerine bakarak seçmem gerekiyor. 10saat boyunca çalışan bir bilgisayarda o fanı belki 1saat açacağım sadece çok ısındığında, geri kalan 9saat boyunca potans en kapalıda duracak ve rpm 0 olsun istiyorum ekstra ses istemediğim için. Haliyle tüm 12v gerilim 9saat boyunca transistörde kalacak, ısınmaması yanmaması gerekiyor.

 

[Endorfin35+]

Devre yapısı olarak şöyle basit bir yapı olabilir.

Falstad : link

2 adet fan bağladın ver 300ma akım çekiyorlar (varsayımsal)

voltajı kıstın belli bir voltajın altında fan artık dönmüyor. bunu da 4V kabul ediyorum.

P = V x I =(12-4) x 0,3 = 2.4W ısı kaybın olur.

Şimdi bize betası yüksek (darlington) bir transistör lazım. Cevabı vereyim Tip122 olur.

Öğrenmek istiyorsan tip 122 nin data sheetine bakıp neden uygun olduğunu anlamaya çalış. Sonra Yurt içi tedarikçilerden
alternatif başka model transistör tespit etmeyi dene...

Transistöre soğtucu bağlamam gereklimi dersen forumda soğutucu hesabı adlı bir konu açmıştım. Oraya bakabilirsin...

 

[Berker Pekel]

Darlington için birden fazla darlingtonu birbirine bağlayarak kazanç sağlanacağı yazıyor ama gönderdiğiniz şemada tek transistör var o sebepten anlamadım. Data sheetini incelediğimde bildiğim ve hemfikir olduğum şey linear olması. Açık ortamda çalışma sıcaklığı watt'a göre çok yüksek oranlı, bu da ısınmasında oldukça yüksek bir tölerans var demek oluyor sanırım. Ama bozuk PSU'mun nimetlerinden faydalanmak için onun üzerindeki soğutucu barları kullanmayı düşünüyorum. Saatlerce forumlarda transistör seçimi ve spesifik soruların cevaplarını okusam da çok kafama yatırmadım. Zekam yetmiyor veya somut görmedikçe anlamıyor da olabilirim

 

[Endorfin35+]

Evet darlington çoklu transistör bağlantı şekli. İki ayrı transistörü darlington bağlayabileceğin gibi kendienden darlington tek transistörlerde var. Yani kılıf içinde iki transistör var. Kafanı karıştıran bu olmuş. Tip122, tip142 bunlar darlington transistör. Amaç çok düşük base akımı akmasını sağlamak,

Darlington tavsiye etmemin sebebi gerilim düşümünden az etkilenerek daha lineer bir çalışma yaratmak. Yoksa normal transistör de olur...