MULTİMETRE
Multimetreler temelde analog (ibreli) ile dijital olmak üzere ikiye ayrılıyor. Günümüzde analog multimetreler, bazı çok özel uygulamalar dışında artık neredeyse hiç kullanılmamaktadır. Yani multimetre dediğimiz zaman, burada dijital multimetreden bahsediyoruz. Bütün elektronik ekipmanlarında olduğu gibi, multimetrelerde de 10 liradan binlerce liraya kadar fiyatlar görmek mümkün.
Çok ucuz bir multimetre (10 TL)
Orta ayar bir multimetre (180 TL)
Üst sınıf bir multimetre (1200 TL)
Şimdi ucuz olanlar ile pahalı olanlar arasında ne gibi farklılıklar vardır bakalım:
1 ) Ucuz multimetreler, üzerinde yazılan güvenlik kategorilerinin söylediğinin aksine, yüksek voltaj ve yüksek akım değerlerinde güvenli değildir, hatta bazı modelleri düpedüz tehlikelidir. O yüzden 20 TL lik multimetre varsa, bununla kesinlikle şebeke voltajlarına yaklaşmayın!
2 ) Ucuz multimetrelerin prob jakları zamanla gevşer ve artık prob iyi temas yapmaz. Bu da ölçüm yaparken kullanıcıyı adeta çileden çıkarır. Düşünün ki 10 Ω'luk bir direnç ölçüyorsunuz, ölçü aleti size sürekli değişen bir değer gösterip duruyor.
3 ) Bazı çok ucuz multimetrelerde otomatik ölçüm kademesi özelliği yoktur. Bu da ölçüm yaparken büyük bir vakit kaybıdır. İki elinizle probu ölçülecek yere değdirmişsiniz, ama ölçü aleti "kademe dışı" diyor. Hadi bakalım, problardan birisini bırak, kademe değiştir, tekrar dene. Gene "kademe dışı", hadi bir daha ...
4 ) Ucuz multimetrelerin ölçüm hızı çok yavaştır. bazı modellerde 3 saniyede bir ölçüm sonucu çıkar ekrana, bu da gene kullanıcıya saç baş yoldurtur.
5 ) Ucuz multimetrelerin hassasiyet ve doğrulukları düşüktür. Hatta birçoğunda belirtilen hassasiyet ve doğruluk değerleri de abartılı veya düpedüz yalandır.
6) Ucuz multimetrelerin gövde imalat kalitesi düşüktür, o yüzden saha şartlarında fazla dayanmazlar ve çoğu zaman bir kere bile düşürülürse kullanılamaz hale gelir.
7 ) Ucuz multimetreler çok sınırlı ortam şartlarında test edilirler. Örneğin ortam rutubet değişiminin fazla olduğu, ortam sıcaklık değişiminin fazla olduğu, veya statik elektrik, veya güçlü bir manyetik alanın olduğu ortamlara göre test edilmemiştir. Böyle bir ortamda iyi ihtimalle hiç çalışmaz, kötü ihtimalle de çalışır ama yanlış değer okur.
8 ) Ucuz multimetrelerde "true RMS" denen, ve sinüsoidal olmayan voltajların etkin değerini daha doğru ölçen bir özellik bulunmaz. O yüzden özellikle motor hız kontrol veya faz dilimlemeli kontrol devrelerinde bulunan, genişliği çok az, ama pik değeri yüzlerce volt olan gerilimleri olduğundan daha düşük ölçerek kullanıcının güvenliğini riske atabilir.
İşte bu sebeplerden dolayı, bu ucuz multimetrelerden uzak durmanızı tavsiye ederim. İş görecek temel bir multimetre 200 TL civarıdır. Proskit'in veya UNI-T nin orta ayar multimetrelerinden birisi ile başlayabilirsiniz. Eğer sürekli olarak elektrik şebekesi ile uğraşıyorsanız (meskenler için 220V, sanayi için 380V), üzerinde yazan güvenlik kategorilerini gerçekten garanti eden iyi bir markanın ürününü tercih edin. Örneğin Fluke.
Ölçü aletlerinde en önemli husus, kullanıcının ölçü aletine itimat etmesidir. Yani ölçü aletini ölçülen yere değdirdiniz ve bir değer söyledi size. Ölçülen değerin gerçekten o olduğu konusunda içinizin rahat olması lazım. Yoksa "hmm, acaba gerçekten 10 Ω mu bu? Geçenlerde iyi temas etmemişti, probları zımparalamıştım, gene yanlış ölçüyor olmasın bu?" diye aklınızdan geçiyorsa, o ölçü aletinin artık atölyede yeri yoktur. Ben atölyede çalışırken, sadece yapılan işe odaklanmak isterim, ölçü aletinin yaratacağı potansiyel sorunları hiç düşünmemem lazım.
Multimetreden ölçmesini istediğimiz şeyler şunlar:
1 ) AC ve DC voltaj. Birçok ölçü aleti, AC için 750V RMS, DC için de 1000V ölçme aralığı sağlıyor.
2 ) AC ve DC akım. Neredeyse bütün ölçü aletleri artık en az 10 A ölçebiliyor.
3 ) Direnç. En az 10 MΩ ölçebilen bir model seçmeliyiz.
4 ) Diyot ölçme kademesi. Mutlaka olması gereken bir özellik ve artık bütün ölçü aletlerinde var.
5 ) Geçirgenlik testi. Kabaca iki nokta elektriksel olarak birbirine bağlı olduğunu öterek bildiren bir kademe.
6 ) Kapasite ölçümü. Standart multimetrelerin kapasite ölçümü çok iyi değildir ve kapasitörlerin sağlamlığının anlaşılması için gereken tüm ölçümleri de yapamazlar. O yüzden bu tip multimetreler ile kapasite ölçümünü daha çok sağlam olduğunu bildiğimiz, ama değerini bilmediğimiz kapasitörler için kullanabiliriz. 1 nanofarad altındaki veya 1 milifarad üstündeki kapasiteleri ölçen standart multimetre pek yoktur. Kapsamlı kapasite ölçümü için LCR metre denen cihazları kullanmalıyız. Bunları ve diğer orta seviye elektronik konularını ayrı bir başlıkta ele alacağız.
Bu yukarıdaki özelliklerin dışında ölçüm olanakları sağlayan multimetreler de vardır. Örneğin sıcaklık ölçümü, frekans ölçümü. Ayrıca transistör ölçümü yapan cihazlar da var. Hatta kare dalga çıkış veren multimetreler bile var. Hadi sıcaklık ölçümü neyse de, diğer özellikler pratikte pek bir işe yaramaz. Örneğin sırf transistör ölçme özelliği var diye bir multimetreyi diğerine tercih etmeyin. Aynı şey kare dalga çıkış için de geçerli. Kare dalga çıkış elde etmek için özellikle bu iş için geliştirilmiş olan sinyal jeneratörleri kullanılmalı, multimetre değil.
Ölçü aletini alırken, cihazı görerek almak çok avantajlıdır. Elektronikçiler çarşısına gidip ölçü aletini bizzat deneyerek alın. Özellikle şunlara dikkat edin:
1 ) Ölçüm hızı nedir? Saniyede 4 tane ölçüm yapıyorsa, bu çok iyidir.
2 ) Geçirgenlik testine alın ve prop uçlarını çok kısa süreli birbirine değdirin. Aletin ötmesi lazım. Eğer bunu yapınca alet her zaman ötmüyorsa, veya belli bir süre uçlar değdikten sonra ötüyorsa, o multimetreden uzak durun.
3 ) Multimetrenin arkasında, açılabilen bir kapağın altında "HRC fuse" denen türden bir sigortanın olması lazım. Aşağıdaki resimdeki gibi:
Eğer böyle bir sigorta yok ise, bu ölçü aletinin yüksek bir voltaj veya akıma maruz kalması durumunda patlayabilir veya yangın çıkarabilir. Yüksek voltaj ve akımlarla işiniz olacaksa, kesinlikle bu multimetreden uzak durun.
Arduino bazlı bir sürü örnek proje yapacağız inşallah.
