Elektrikli cihazlara dokunuldugunda olusan tuhaf duygu

[Mikro Step]

Bugun KK formunda basligi gordum cevabini merak etmeme ragmen sonra okurum dedim fakat bir daha o basligi bulamadim. Ben de burda sorayim. Belkide bahsedilen olay benim anlatmak istedigimle alakasizdi bilemiyorum.

Bazi elektrikli cihazlara dokununca tuhaf bir titresim hissi olusuyor. Bu kesinlikle carpilma hissi degil. Tam olarak titresim de degil.
Sanki parmagimiz kulak gibi davraniyor da ses duyuyor ama ses yok ortamda.

Parmaginizi cihazin metal yuzeyinde gezdirirken parmaginizla metal arasinda bir etkilesim oluyor. Aci yok, garip bir sey.

Belki icinizden birilerine anlatmaya calistigim his tanidik gelecektir.

Nedir bu olay? KK da bu basligi hatirlayan varsa link verebilir mi?

 

[taydin]

Burada bununla ilgili daha önce konu açılmıştı

Güç kaynağı gövdesine dokununca tuhaf titreşim

Kullanılmış güç kaynağı aldım sahibinden.com dan 2x24 volt 2 amper. Kaynak çalışıyor ama saç gövdeye dokununca tuhaf bir titreme hissi alıyorum. Kontrol kalemi ile bakıyorum kaçak yok. Bu titreşim nedir? kontrol kaleminin gösteremeyeceğı kadar az kaçak mı başka birşey mi.

mekatronik.org

 

[Mikro Step]

Bahsettigim garipligi bir ben yasamiyormusum en azindan buna sevindim. Fakat aciklamalari yetersiz buldum.

 

[taydin]

Olayın fizyolojik sebepleri konusunda çok ayrıntıya giremeyeceğim ama benim anladığım, bu, SMPS güç kaynaklarına konan ve EMI azaltmaya yarayan Y kapasitörlerinden kaynaklanıyor. Bunlar, şebeke tarafından cihaz tarafına yüksek empedanslı bir iletim yolu oluşturuyor ve küçük de olsa bir akım geçiyor. Çok duyarlı olan insan cildi de, maksimum ve minimum değerler arasında gidip gelen bu akımı hissediyor.

 

[Mikro Step]

Bahsettigim olayi cok cok eski tarihlerdeki cihazlarda da hissediyordum. Mesela utu, buzdolabi, firin.

Yani smps vs yoktu.

Ote yandan bu olaya bugun haric hic kafa yormadim simule etmeye kalksam yapabilirmiyim emin degilim.

Mesela buyuk bir metal yuzeyde bir noktaya dokunuyorsunuz etkilesim oluyor parmaginizi metal yuzeyde suruyerek ilerletirken atiyorum 0.5mm uzakta etki azaliyor bir 0.5 mm daha ilerleyince etki ya daha azaliyor ya daha artiyor.

Belki metal yuzey 50 Hz de titresiyor parmak titresimlerin tepe noktalari yapan yerleri algiliyor. Ama titresim o kadar az ki ses cikmiyor ama titriyor. Belki de boyle bir sey.

Hoparlorle titrestirilen metal yuzeylere konan taneciklerle desen olusturma videolarindaki durumu belki de parmak algiliyor. Yani aslinda elektrikli cihaz 50Hz de titriyor bunu algiliyoruz. Zaten icimdeki his 50Hz in isin icinde oldugu yonunde. Bu frekansa artik asinayim.

 

[taydin]

Bahsettigim olayi cok cok eski tarihlerdeki cihazlarda da hissediyordum. Mesela utu, buzdolabi, firin.

Yani smps vs yoktu.

Ote yandan bu olaya bugun haric hic kafa yormadim simule etmeye kalksam yapabilirmiyim emin degilim.

SMPS olmasına gerek yok. O spesifik bir örnek. Ne zaman şebeke tarafından (faz) cihaz tarafına bir yüksek empedanslı bir geçiş varsa, bu Y kapasitör olur veya orada bulunan nesnelerin yarattığı kaçak kapasite olabilir, burada bu titreşim hissedilir. Eğer cihazın gövdesi topraklanırsa bu titreşim ortadan kalkar.

 

[Mikro Step]

Kulagin duyamayacagi kadar dusuk genlikte titresen bir yuzey olsun. (Guzel bir cumle olmadi *)
Acaba bu yuzeye dokundugumuzda parmagimiz bu titresimi algilar mi?

Bence olayin sirri burada gizli.

* Titrestigi icin ses yayan ama kulakla duyamayacagimiz kadar ciliz bir sese neden olan titresimden bahsediyorum.

Mesela bu garip hissi utude yasadigimi cok iyi hatirliyorum.

Utuyu calistirdik rezistansdan akim gecmeye basladi. Rezistans teli 50Hz de titresen magnetik alan olusturdu. Bu alan pek ala utunun kalin metal aksamindaki bir demir vidayi titretebilir ve neticede utunun tabaninda 50 Hzlik mekanik bir titresim olabilir. Titresim o kadar dusuktur ki kulak bunu duyamaz.

Ama parmak hissedebilir. (?)

Evet burdan yola cikip titresim duzenegi yapip olayi simule etmeye calisayim.

Simdi hatirladim bu hissi tasli elektrikli ocaklarinda da yasardim.

 

[taydin]

Eğer manyetik alan oluşturan bir iletken varsa ve gövde de çelik ise mekanik titreşim olabilir tabi. Bildiğimiz trafolarda nüve saçlarının titreşimi de bu nedenden dolayı.

Ama mesela laptop gövdesinde bu hisse kapılman mekanik kaynaklı değil.

 

[Mikro Step]

Bingo. Kendimle gurur duydum.

Aynen tahmin ettigim gibiymis. Transformatorun ustune fotodaki duzenegi kurdum. Kirmizi daire icinde bir miknatis var.
Transformatorun kacak magnetik alani bu miknatisi titrestiriyor. Fakat ses falan duymuyorum.
Fakat parmagimla belli belirsiz miknatisi oksarsam bahsettigim tuhaf his olusuyor.

 

[Mikro Step]

Laptopta cok farkli sebeplerden dolayi titresim olabilir. Mesela CPU fani.

 

[taydin]

Linkini verdiğim konuda bahsedilen tuhaf his, senin bahsettiğinden tamamen farklı birşey. Orada mekanik bir titreşim yok.

 

[Mikro Step]

Ben bu hissi suni olarak simdi yasadim ya ordaki olayin da aynisi oldugundan eminim. Cunku tarifsiz bu hissi isteyerek yeniden olusturdum.

O basliktaki olayda soyle bir sey oluyordur. Dedim ya belli belirsiz bir tiresim gerekli. Bu titresim pek ala smpsin 50Hz hattina bagli filitreleme devresindeki magnetik nuveye sahip bobin kaynakli olabilir. Sebekeye bagli 100nF civarinda bir kapasitor kaynakli da olabilir.

Kondansatorlerin ses yaydiklarina cok tanik oldum. Dolayisi ile cok ciliz tiresim yapan bir kondansator de bu tuhaf duyguya neden olabilir.

Topraklama yaptigimda kayboldu deniyor. (Daha sonra tekrar gelmis titresim)

Bu da su sekilde aciklanabilir. Titresen yuzeye bir nesne dokundurulursa tiresim azalabilir ya da titresim yapan noktalarin max min yaptigi yerler degisebilir.

Neyse kimin hangi sartlarda hangi cihazla ne yasadigi ile ilgilenmiyorum bu hissi suni olarak yasamaktan cok keyifliyim su an.

 

[Mikro Step]

Vucudun degisik bolgelerine yerlestirilecek cok cok minik mikro mekanikler elektrikle titrestirilirse bilgisayardaki bir yazilimla insanda cok garip hisler olusturulabilir hissi olustu bende.

Insan derisi koca bir yuzey ve cok duyarli. Goz, kulak, burun gibi o da bir duyarga ve transducer ordusu ile olusturulacak koca bir matris sayesinde beyin egitilebilir ve belki yep yeni bir algi sistemi olarak kullanilabilir.

 

[taydin]

Şimdi benim macbook ile denedim. Şarj cihazını doğrudan şebekeye taktım, gövdeye dokununca o tuhaf hissi alıyorum. Yüzey sanki mekanik olarak titreşiyor gibi. Sonra şarj cihazını izolasyon trafosuna taktım. His tamamen kayboldu.

Şarj cihazını tekrar şebekeye taktım, his geri geldi. Tansiyon aletinin stetoskobu ile laptop gövdesini dinledim. Hiç ses yok.

Elimde bulunan PCE VT-2700 titreşim ölçeri dayadım laptop gövdesine. Bu cihaz 1 μm lik deplasmanı algılayabiliyor. Laptopu şarjdan çıkarıyorum, deplasman 0. Şarj aletini takıyorum, deplasman 0.

Yani benim elimdeki ölçme imkanlarına göre, bu titreşimin kaynağı mekanik değil. Verdiği his mekanik gibi, hem de kuvvetli bir his. Ama ölçümlerim mekanik olmadığını söylüyor.

 

[Mikro Step]

Senin duzenekte govdede elektriksel bir olay varsa scop soyleyecektir. Scopla bakmayi denedin mi?
Ucuk bir fikir de 50Hz de titresen elektrik alani varsa ve parmagimizdaki su molekulleri bu alanla etkilesime girip titresirse sinir sistemi bu titresimleri algiliyor olabilir.

Sonucta parmaktaki sinirler bir sekilde uyariliyor.

Bu bir elektrik carpilmasi olsaydi bu his cok tanidik gelecekti. Carpilma olmadigindan eminiz.

 

[taydin]

Oradaki titreşim 50 Hz skopa gerek yok. Benim Brymen BM869S ile mikroamper kademesinde ölçtüm. Bu kademede 10 nA çözünürlük var. Boşta iken 0 - 50 nA arasında değişken değerler okuyorum. Ama probun birini bir elime diğerini de laptop gövdesine dokundurunca akim 1 μA in üzerine çıkıyor. Avuç içimi değdirip probu oraya tutarsam akım 3 μA lere çıkıyor.

Ama şöyle bir durum da var: Hissin şiddeti, kaç parmağın değdiğine bağlı. Eğer 5 parmağımı birden değdirirsem laptop gövdesine, parmak uçlarımda o his çok azalıyor. Tek parmakta his maksimum. Demekki 5 parmak değince akım parmaklar arasında paylaşılıyor. Ama tek parmak olunca bu 1 μA akım sadece o parmaktan geçiyor ve insan derisi de bunu algılayabiliyor.

 

[Mikro Step]

Dokundugunda bahse konu hissi yasadigin yerebir kablo baglayip kablonun diger ucuna dokundugunda hissi yasayip yasamadigina bakabilirsin.

Yasiyorsan elektrik kaynakli yasamiyorsan titresim kaynakli olacagi kesinlesecektir.

Bir de 1uA akim bu isi becerebiliyorsa sinyal jenaratoru ile de ayni hissi yasayabilmen lazim.

Sonucta 10Mohm vucud direncin olsa 1uA icin 10v yeterli olacak.

Yok eger olayin mekanik kaynakli oldugunu dusunursek titresen yuzeye dokunan her nesne (parmak) titresimin yapisini/kalitesini degistirecektir. Dolayisi ile tek parmak dokunusu ile 5 parmak dokunusu titresim sartlarini cok degistireceginden yasayacagin hisler farkli olacaktir.

 

[taydin]

Şimdi araya kalınca akrilik bir levha koydum, his tamamen gitti.

Sonra laptopun üzerine bakır bir levha serdim. Levhanın üzerinde his aynen devam ediyor. Halbuki bakır büyük ölçüde havada. Ama güçlü bir kapasitif kuplaj var.

Sonra bakır levhayı bir kablo ile masa kenarındaki cımbıza bağladım. Cımbız üzerinde de his devam ediyor.

 

[taydin]

Ben buradan bu hissin elektrik akımı kaynaklı olduğunu anlıyorum. Ama fizyolojik olarak parmak o hissi nasıl alıyor? O hissi almak için şartlar nedir onu bilmiyorum. Mesela laptop gövdesinde o hissi alıyorum. Hatta USB C konnektörünü tamamen laptoptan çıkarıyorum ve dışındaki metal yerden de o hissi alıyorum. Ama mesela o metal yere bir kablo değdirirsem kablonun diğer tarafında o his yok. Demekki belli bir etkileşim yüzeyi gerekiyor. Belki de belli sayıda nöronun işin içine girmesi gerekiyor, bilemiyorum ...

 

[Mikro Step]

Bugun gene bu tuhaf hissi yasadim ve sebebinin titresim olduguna ikna oldum.

Mutfaktaki induksiyon ocaginin ustu tamamen cam. Caydanligi koydum ve gucu max yaptim. Caydanliga hafifce parmagimin ucu dokundugunda bahse konu his olustu.

Caydanliktan cok hafif 50Hz sesi gerliyor zaten. Caydanlik 50Hzde titriyor bunu da parmak algiladiginda garip his olusuyor.