Bu konu, çeşitli vesilelerle forumda hep gündeme geliyor. Buna rağmen, hak ettiği ölçüde kapsayıcı ve derinlikli bir şekilde ele alındığı kanısında değilim. Ben kendimce bunu yapmayı deneyeceğim. Tabii ki ortaya tartışılabilir bir metin çıkacak. Ama en azından derli toplu bir fikirler dizisi sunarak, konunun daha verimli bir şekilde tartışılmasına katkıda bulunmuş olurum diye düşünüyorum.
Bu arada... Yazacaklarımla, forumdan bazı kişileri kızdıracağımı hissedebiliyorum ama galiba bundan kaçınmak pek de mümkün değil.
Üstelik, felsefe kitaplarını falan geçtim; çoğu insanın orta boyda bir köşe yazısını okumaya bile tahammülü kalmamışken, sanıyorum uzun yazmak zorunda kalacağım.
Şu an bizler, tıpkı Titanik batarken çalmaya devam eden orkestra üyeleri gibi trajikomik bir durumun içerisindeyiz. Kör-topal da olsa var olan demokrasimizi, hak ve özgürlüklerimizi adım adım yitirirken, artık açık açık ümmetçilik methiyesi ve hazırlığı yapılırken, elin insanı şunu şunu neden yapabiliyor da biz yapamıyoruz konusunu tartışıyoruz.
"Yok öyle bir tehlike, o senin kendi kuruntun!" diyenler, şu anki Meclis aritmetiğine baksın. Sonra da üzerine ayartılabilecek belli sayıdaki vekilleri eklesin; ardından, 400 sandalye ile neler yapılabildiğine bir göz atsın.
Durum böyleyken, normalde "ülke olarak zaten bilim ve teknolojide ilerlemek gibi bir derdimiz yok ki" deyip, kestirip atmak belki de daha kolay bir yol olurdu. Yine de az önce sözünü ettiğim o orkestraya ben de katılacağım ama aykırı sesler çıkarmak şartıyla...
Belli bir yaşın üzerinde olanlar belki hatırlar, TRT'nin siyah beyaz tek kanal yayın yıllarında Komiser Columbo diye bir TV dizisi vardı. Bu komiser süklüm püklüm, gösterişsiz, fiyakasız ama olaylara düz-mantık bakmayan, keskin zekâlı, ilginç bir insandı. Dizinin bir bölümünde, cinayeti ispatlayabilmesi için cesedi bulması gerekiyordu. Öncelikle şüphe çeken yerlere sırasıyla bakmıştı, bu yerlerden birisi de bir inşaatın temeliydi. Ne yazık ki hiçbir yerde bulamadı. Sonra, risk alıp cesur davranarak, üstelik inşaatın temelindeki çalışmalar da artarak devam etmekteyken, itirazlara homurdanmalara aldırış etmeden aynı temele yeniden bakma kararı aldı. Gerekçesi şuydu: Bir şeyi saklamak için en uygun yer, daha önce aranmış olan yerdir. Ve haklı çıktı, cesedi ilk arama tamamlandıktan sonra aynı inşaatın temeline gömmüşlerdi.
Lafı uzatmak pahasına niye mi bu hikâyeyi anlattım?
Önce Nietzsche'nin bir sözünden yaptığım uyarlamayı yazıp, sonra ikisi arasındaki bağı kurayım: Bir davaya zarar vermenin en kolay yolu, o davayı hatalı ve/veya eksik argümanlarla savunmaktır.
İşte arkasında birçok neden yatan bir olguyu basite indirgeyerek açıklamış gibi yapmak da böyle bir şeydir. Okuyanlar, kökenine inildiğini zanneder ve eğer Komiser Columbo mizacına sahip değilse, o konuyu kapanmış sayar. Yani, konuyu tekrar deşilmesi zor bir yere gömmüş gibi olursunuz. Ve iyi niyetli olmanıza rağmen, yetersiz argümanlar yüzünden aslında o konuya zarar vermiş bile olabilirsiniz.
Bu yazdıklarım bazı kişilerde belki "kibir" çağrışımı yapabilir. Hiç öyle bir ruh hâli içerisinde değilim. Hatta keşke bunları yazmak zorunda kalmasaydım diyorum kendi kendime. Çalakalem yazan birisi olmadığım için, birkaç günümü harcama pahasına ve aslında dinlenmeye ihtiyacım varken yapıyorum bunu.
"Arkasında birçok neden yatan bir olgu" deyip de bunun içini doldurmadan bırakmak olmaz...
Bu iş çoook gerilerden başlayıp bugünlere kadar geliyor. Yani tarihsel, kültürel, dinsel kökleri var ama bunlarla da sınırlı değil. Ben kendi görebildiklerimi sıralayayım:
(Bir şeyin kökenini gerilere dayandırmak söz konusu olduğunda, "kavimler göçüne kadar geri gitseydin bari..." veya "big bang'den başlayacaksın diye korktum bir an..." gibi alaycı tepkilerle karşılaşabiliyoruz. Bu tepkileri, sohbetin eğlenceli hâle gelmesi bakımından hoş ve masum karşılayabiliriz ama bizi, "kültürel genler" kavramını göz ardı etme noktasına kadar taşımasına izin vermemeliyiz.)
Bunlardan basit görünen bir tanesini alıp açınca, bakın altından neler çıkacak...
* Şükretme / bir lokma bir hırka felsefesi, azıcık aşım ağrısız başım anlayışı
Demagojik yaklaşıma sahip biri hemen şunu söyleyebilir: İnsanların şükretmesinin, açgözlü olmamasının, elindekiyle yetinmesinin neresi kötü be hey münafık!..
Evet, eğer dünyada insanlar izole bireysel yaşamlar sürebiliyor olsaydı, gerçekten de tokgözlü olmak kötü değil hatta bir erdem sayılabilirdi. Peki ne yapacağız? Sırf uluslararası acımasız rekabet ve yarış ortamı var diye açgözlü mü olmamız gerekiyor? Sistem böyle diye, göz göre göre kendimizi kişilik kirlenmesine mi maruz bırakacağız? Burada bir paradoks var.
Hani denir ya; hayat bisiklete binmek gibidir, pedal çevirmeyi bırakırsan düşersin. Şu anki uluslararası düzen (veya içeride şirket rekabetleri) pek de öyle kısa vadede değişecekmiş gibi görünmüyor. Hatta tam tersine yarış tırmanıyor, ayakta kalmak zorlaşıyor.
Peki ben (kişi, şirket veya ülke olarak) "belli ölçüde kazanıp ihtiyaçlarımı karşılıyor olmak bana yetiyor" deme hakkına sahip olamayacak mıyım?
Eğer gerçek kapitalistler gibi menfaatçi, acımasız ve açgözlü olmak istemiyorsak (ki bence olmamalıyız), bunları kişiliğimizin bir parçası hâline getirmeden yine de o çetin yarışa ve rekabete ayak uydurmak gibi zor bir sorumlulukla karşı karşıyayız. Neden bir zorunluluk? Çünkü ekonomik ve teknolojik anlamda güçlü olanın, zayıf olanı ezdiği yuttuğu bir düzenin içerisindeyiz. (Hadi şimdi birisi bana "yok canım, o eskidendi şimdi her şey çok uygarca gerçekleşiyor, zayıf olanı ezmek şöyle dursun, ona yardım ediliyor" desin; hep beraber günümüz Ortadoğu'suna Afrika'sına, Çin-Amerikan ticaret ve petrol savaşlarına, NATO'nun Rusya'yı Ukrayna ve Gürcistan üzerinden kuşatma stratejisine bakıp bakıp gülelim!)
Geldiğimiz noktaya bakar mısınız?
İster dinsel, isterse felsefi gerekçelerle "bir lokma, bir hırka" anlayışına göre veya en azından kanaatkârca yaşamak isteyen insanlara; "kardeş, açgözlü olmadan ama sanki açgözlü biriymişsin gibi çalışıp üretmek zorundasın ve bunu da dededen nineden kalma yöntemlerle değil, kendini geliştirerek yapman şart" diyeceksiniz ve yönetim olarak da onlara bunun yolunu gösterip, koşullarını hazırlayacaksınız.
Af buyrun ama... Hem ikna hem de yolunu hazırlama işini yapacak yönetici görüyor musunuz ortalıkta?
Siyasetin bir kesimi meşrebine uymadığı için, diğer bir kesimi de "böyle siyaset yaparsam oy alamam" endişesiyle buna yanaşmaz.
Yalnızca bir maddeyi açmaya kalktık, bu kadar tuttu. Bu konuyu hakkını vererek iyice kapsamlı bir şekilde ele alsak, belki de koca bir kitap olur.
Son söz 1 : Maddeler hâlinde yazdığım kısmın oluşturduğu zemini bir tarla gibi düşünürseniz, Cumhuriyet'in ilanından 102 yıl sonra birilerinin ümmetçilik tohumlarını o tarlaya ekmeye yeltenecek cesareti nereden ve nasıl bulduğunu da anlamış olursunuz.
Son söz 2 : Sorunun, geçmişten gelen köklerinin de bulunduğunu ve tek nedenli değil "çok faktörlü" olduğunu belirtmiş olmam; açıktan veya imalı bir şekilde, onun çözümsüz olduğunu öne sürdüğüm anlamına gelmiyor. Tam tersine, doğru teşhis / doğru tedavi mantığıyla konuya çözümcü yaklaştığımın bir göstergesi bu yazdıklarım. Bu biraz da şuna benzer: Bir diş hekimi, kökü derinde diye çürük dişi çekmekten veya tedavi etmekten vazgeçmez ama ona uygun teknikler kullanır.
Bu arada... Yazacaklarımla, forumdan bazı kişileri kızdıracağımı hissedebiliyorum ama galiba bundan kaçınmak pek de mümkün değil.
Üstelik, felsefe kitaplarını falan geçtim; çoğu insanın orta boyda bir köşe yazısını okumaya bile tahammülü kalmamışken, sanıyorum uzun yazmak zorunda kalacağım.
Şu an bizler, tıpkı Titanik batarken çalmaya devam eden orkestra üyeleri gibi trajikomik bir durumun içerisindeyiz. Kör-topal da olsa var olan demokrasimizi, hak ve özgürlüklerimizi adım adım yitirirken, artık açık açık ümmetçilik methiyesi ve hazırlığı yapılırken, elin insanı şunu şunu neden yapabiliyor da biz yapamıyoruz konusunu tartışıyoruz.
"Yok öyle bir tehlike, o senin kendi kuruntun!" diyenler, şu anki Meclis aritmetiğine baksın. Sonra da üzerine ayartılabilecek belli sayıdaki vekilleri eklesin; ardından, 400 sandalye ile neler yapılabildiğine bir göz atsın.
Durum böyleyken, normalde "ülke olarak zaten bilim ve teknolojide ilerlemek gibi bir derdimiz yok ki" deyip, kestirip atmak belki de daha kolay bir yol olurdu. Yine de az önce sözünü ettiğim o orkestraya ben de katılacağım ama aykırı sesler çıkarmak şartıyla...
Belli bir yaşın üzerinde olanlar belki hatırlar, TRT'nin siyah beyaz tek kanal yayın yıllarında Komiser Columbo diye bir TV dizisi vardı. Bu komiser süklüm püklüm, gösterişsiz, fiyakasız ama olaylara düz-mantık bakmayan, keskin zekâlı, ilginç bir insandı. Dizinin bir bölümünde, cinayeti ispatlayabilmesi için cesedi bulması gerekiyordu. Öncelikle şüphe çeken yerlere sırasıyla bakmıştı, bu yerlerden birisi de bir inşaatın temeliydi. Ne yazık ki hiçbir yerde bulamadı. Sonra, risk alıp cesur davranarak, üstelik inşaatın temelindeki çalışmalar da artarak devam etmekteyken, itirazlara homurdanmalara aldırış etmeden aynı temele yeniden bakma kararı aldı. Gerekçesi şuydu: Bir şeyi saklamak için en uygun yer, daha önce aranmış olan yerdir. Ve haklı çıktı, cesedi ilk arama tamamlandıktan sonra aynı inşaatın temeline gömmüşlerdi.
Lafı uzatmak pahasına niye mi bu hikâyeyi anlattım?
Önce Nietzsche'nin bir sözünden yaptığım uyarlamayı yazıp, sonra ikisi arasındaki bağı kurayım: Bir davaya zarar vermenin en kolay yolu, o davayı hatalı ve/veya eksik argümanlarla savunmaktır.
İşte arkasında birçok neden yatan bir olguyu basite indirgeyerek açıklamış gibi yapmak da böyle bir şeydir. Okuyanlar, kökenine inildiğini zanneder ve eğer Komiser Columbo mizacına sahip değilse, o konuyu kapanmış sayar. Yani, konuyu tekrar deşilmesi zor bir yere gömmüş gibi olursunuz. Ve iyi niyetli olmanıza rağmen, yetersiz argümanlar yüzünden aslında o konuya zarar vermiş bile olabilirsiniz.
Bu yazdıklarım bazı kişilerde belki "kibir" çağrışımı yapabilir. Hiç öyle bir ruh hâli içerisinde değilim. Hatta keşke bunları yazmak zorunda kalmasaydım diyorum kendi kendime. Çalakalem yazan birisi olmadığım için, birkaç günümü harcama pahasına ve aslında dinlenmeye ihtiyacım varken yapıyorum bunu.
"Arkasında birçok neden yatan bir olgu" deyip de bunun içini doldurmadan bırakmak olmaz...
Bu iş çoook gerilerden başlayıp bugünlere kadar geliyor. Yani tarihsel, kültürel, dinsel kökleri var ama bunlarla da sınırlı değil. Ben kendi görebildiklerimi sıralayayım:
(Bir şeyin kökenini gerilere dayandırmak söz konusu olduğunda, "kavimler göçüne kadar geri gitseydin bari..." veya "big bang'den başlayacaksın diye korktum bir an..." gibi alaycı tepkilerle karşılaşabiliyoruz. Bu tepkileri, sohbetin eğlenceli hâle gelmesi bakımından hoş ve masum karşılayabiliriz ama bizi, "kültürel genler" kavramını göz ardı etme noktasına kadar taşımasına izin vermemeliyiz.)
- Avrupa'nın yaşadığı Rönesans'ın dışında kalmış olmak.
- Hangi dönemde olursa olsun, dinsel ögelerle çağın gelişmeleri arasında geçiş köprüleri oluşturamamış olmak.
- Dine sonradan (insan eliyle) eklenmeye çalışılan hurafelerin boyunduruğundan kurtulamamak.
- Şükretme / bir lokma bir hırka felsefesi, azıcık aşım ağrısız başım anlayışı.
- Suyun yönünü değiştirmektense, kendini suyun akışına bırakmayı tercih eden kaderci anlayış.
- "Padişahın kulu olma" ve biat anlayışı (bugün bile devam ediyor).
- Osmanlı döneminde zanaat kabul edilen dalların hep gayrimüslimlerin elinde olması.
- Felsefenin boş iş, laf ebeliği gibi görülmesi.
- Eğitim sisteminin sorgulama-araştırma temeline oturmamış olması.
- Gerçek demokrasi için eğitim ve kültür gerekli iken, bu konuda yeterli seviye tutturulamadan çok partili hayata geçilmiş olması (eğitim ve kültürün ön planda olduğu demokrasilerde, kitleler kendisini dibe çekecek hamasi ve boş laf üreten siyasetçilere prim vermeyip, kendisini her anlamda ileri taşıyacak yönetimleri iş başına getirir).
- Turgut Özal dönemi ile büyük ivme kazanan; tüketim çılgınlığı, köşe dönmecilik anlayışı, ilkesizlik ve yozlaşmanın her türü.
- Aynı döneme denk gelen özel TV kanallarına toplumun hazırlıksız yakalanması (bu iki olgunun oluşturduğu "olumsuz sinerji").
- Şeklen modernleşme görüntüsü var olsa bile, ataerkil zihniyetin ve bunun dayattığı itaatçi anlayışın hâlâ belli düzeyde devam ediyor olması (ailelerde, okullarda ve diğer alanlarda).
- Fikir özgürlüğünün siyasi ve toplumsal baskılarla hep sınırlanmak istenmesi.
- Üretme kavramının mal ve hizmetler ile sınırlı kalıp, fikir üretmenin hor görülüyor olması.
- Yalnızca malları değil, fikirleri de ithal etme kolaycılığımız, tembelliğimiz.
- Haklarına sahip çıkan bilinçli yurttaş kavramı gelişmediği için; kıt kaynakları saçıp savurmaya ve onları eş-dost-yandaş çevresini zenginleştirmek için kullanmaya eğilimli siyasi çevrelerin kendini optimizasyon uygulamaya zorunlu hissetmemesi (optimizasyon, yalnızca kaynakların verimli/etkin kullanımını sağlamaz, aynı zamanda kişi ve kurumları yenilikçi/gelişmeci olmaya zorlar, entelektüel düzeyi artırıcı etki yapar).
- "Türk gibi başlamak" sözü ile kendini belli eden, bir işi hem kısa hem uzun vadede en iyi sonuç verecek şekilde yapmaktan çok, tez canlı bir biçimde hemen ona başlamayı marifet sayan huyumuz. Bundan kaynaklanacak şekilde, fikirsel-teorik çalışma ağırlıklı ön hazırlık aşamasının sıkıcı ve/veya önemsiz görülüyor, çoğunlukla da es geçiliyor olması.
- Modern sosyal devlet olmak yerine, "devlet baba" sosu ile harmanlanmış alaturka kapitalizm uygulaması yüzünden; uluslararası acımasız rekabet ve yarışı kavramaya zaten isteksiz olan topluma, siyasetin de bunu yansıtmaktan kaçınması ("sizi bu yarışta çok gerilerde bıraktırıyoruz" demek işlerine gelmiyor).
- Tüm bunların doğal sonucu olarak; sağlanamayan maddi refah, zihin (+ hayal gücü) serbestliğine ve risk alma cesaretine kavuşamama hâli.
- Yaşam kalitesini ev araba sahibi olmak ve iyi kazanmakla sınırlı gören, yeri geldiğinde apartman hayatını bile birbirine zindan eden insanların sayısındaki büyük artış (kendisi okumaz, yazmaz, düşünmez, haberleri bile izlemezken; bunları yapmaya çalışan komşularını da engelleyip canından bezdiren insanlar... huzurun olmadığı yerde, zihinsel üretimler de büyük darbe alır).
Bunlardan basit görünen bir tanesini alıp açınca, bakın altından neler çıkacak...
* Şükretme / bir lokma bir hırka felsefesi, azıcık aşım ağrısız başım anlayışı
Demagojik yaklaşıma sahip biri hemen şunu söyleyebilir: İnsanların şükretmesinin, açgözlü olmamasının, elindekiyle yetinmesinin neresi kötü be hey münafık!..
Evet, eğer dünyada insanlar izole bireysel yaşamlar sürebiliyor olsaydı, gerçekten de tokgözlü olmak kötü değil hatta bir erdem sayılabilirdi. Peki ne yapacağız? Sırf uluslararası acımasız rekabet ve yarış ortamı var diye açgözlü mü olmamız gerekiyor? Sistem böyle diye, göz göre göre kendimizi kişilik kirlenmesine mi maruz bırakacağız? Burada bir paradoks var.
Hani denir ya; hayat bisiklete binmek gibidir, pedal çevirmeyi bırakırsan düşersin. Şu anki uluslararası düzen (veya içeride şirket rekabetleri) pek de öyle kısa vadede değişecekmiş gibi görünmüyor. Hatta tam tersine yarış tırmanıyor, ayakta kalmak zorlaşıyor.
Peki ben (kişi, şirket veya ülke olarak) "belli ölçüde kazanıp ihtiyaçlarımı karşılıyor olmak bana yetiyor" deme hakkına sahip olamayacak mıyım?
Eğer gerçek kapitalistler gibi menfaatçi, acımasız ve açgözlü olmak istemiyorsak (ki bence olmamalıyız), bunları kişiliğimizin bir parçası hâline getirmeden yine de o çetin yarışa ve rekabete ayak uydurmak gibi zor bir sorumlulukla karşı karşıyayız. Neden bir zorunluluk? Çünkü ekonomik ve teknolojik anlamda güçlü olanın, zayıf olanı ezdiği yuttuğu bir düzenin içerisindeyiz. (Hadi şimdi birisi bana "yok canım, o eskidendi şimdi her şey çok uygarca gerçekleşiyor, zayıf olanı ezmek şöyle dursun, ona yardım ediliyor" desin; hep beraber günümüz Ortadoğu'suna Afrika'sına, Çin-Amerikan ticaret ve petrol savaşlarına, NATO'nun Rusya'yı Ukrayna ve Gürcistan üzerinden kuşatma stratejisine bakıp bakıp gülelim!)
Geldiğimiz noktaya bakar mısınız?
İster dinsel, isterse felsefi gerekçelerle "bir lokma, bir hırka" anlayışına göre veya en azından kanaatkârca yaşamak isteyen insanlara; "kardeş, açgözlü olmadan ama sanki açgözlü biriymişsin gibi çalışıp üretmek zorundasın ve bunu da dededen nineden kalma yöntemlerle değil, kendini geliştirerek yapman şart" diyeceksiniz ve yönetim olarak da onlara bunun yolunu gösterip, koşullarını hazırlayacaksınız.
Af buyrun ama... Hem ikna hem de yolunu hazırlama işini yapacak yönetici görüyor musunuz ortalıkta?
Siyasetin bir kesimi meşrebine uymadığı için, diğer bir kesimi de "böyle siyaset yaparsam oy alamam" endişesiyle buna yanaşmaz.
Yalnızca bir maddeyi açmaya kalktık, bu kadar tuttu. Bu konuyu hakkını vererek iyice kapsamlı bir şekilde ele alsak, belki de koca bir kitap olur.
Son söz 1 : Maddeler hâlinde yazdığım kısmın oluşturduğu zemini bir tarla gibi düşünürseniz, Cumhuriyet'in ilanından 102 yıl sonra birilerinin ümmetçilik tohumlarını o tarlaya ekmeye yeltenecek cesareti nereden ve nasıl bulduğunu da anlamış olursunuz.
Son söz 2 : Sorunun, geçmişten gelen köklerinin de bulunduğunu ve tek nedenli değil "çok faktörlü" olduğunu belirtmiş olmam; açıktan veya imalı bir şekilde, onun çözümsüz olduğunu öne sürdüğüm anlamına gelmiyor. Tam tersine, doğru teşhis / doğru tedavi mantığıyla konuya çözümcü yaklaştığımın bir göstergesi bu yazdıklarım. Bu biraz da şuna benzer: Bir diş hekimi, kökü derinde diye çürük dişi çekmekten veya tedavi etmekten vazgeçmez ama ona uygun teknikler kullanır.
